Τα τελευταία χρόνια όλες και όλοι μας βιώνουμε την ένταση της επίθεσης του κεφαλαίου τόσο στους χώρους παραγωγής και εργασίας (με περικοπές μισθών, επισφάλεια, ανασφάλιστη-μαύρη εργασία), όσο και στη σφαίρα αναπαραγωγής με την εφαρμογή νέων περιφράξεων στο τρίπτυχο φύλο-φυλή-τάξη. Όταν λέμε περιφράξεις εννοούμε τη φυλάκιση διαδηλωτών και την απαγόρευση πρόσβασης στο δάσος των Σκουριών ώστε να κατασκευαστεί το μεταλλείο χρυσού, εννοούμε τον φράχτη στον Έβρο, τις αστυνομικές επιχειρήσεις Ξένιος Ζευς και τα στρατόπεδα κράτησης μεταναστών. Επιπλέον, μιλάμε για την περίφραξη στην υγεία με τα εικοσιπεντάευρα στα νοσοκομεία, την περίφραξη στη θέρμανση με τις αυξήσεις στα ενεργειακά καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο), την περίφραξη στις μεταφορές με τις αυξήσεις εισιτηρίων και την περίφραξη της γνώσης με την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης. Αλλά μιλάμε και για τις έμφυλες περιφράξεις, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τη φυλάκιση και διαπόμπευση οροθετικών και διεμφυλικών εργατριών του έρωτα, την ποινικοποίηση του τοκετού στο σπίτι, την ισχυροποίηση της αρρενωπότητας και της πατριαρχίας, όπως εκφράζεται τόσο μέσα από το φασιστικό πρότυπο του μάτσο άντρα, όσο και από τη λογική ότι «μπορεί να μην έχω δουλειά αλλά τουλάχιστον μπορώ να δέρνω τη γυναίκα μου στο σπίτι».
Στο παραπάνω πλαίσιο, ιδιαίτερη επίθεση, μέσω των νέων περιφράξεων, δέχεται και η κατοικία ως κατεξοχήν πόρος αναπαραγωγής και ως κοινωνική σχέση. Η επίθεση στην κατοικία παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια μια αξιοσημείωτη κλιμάκωση. Αρχικά εκφράστηκε το 2010 μέσω της εθελοντικής ρύθμισης των ημιυπαίθριων χώρων και συνεχίστηκε το 2011 με την τακτοποίηση των αυθαίρετων κατασκευών, που είχαν ως αποτέλεσμα την αρπάγη 2 δις ευρώ από τις τσέπες των μικροϊδιοκτητών. Έπειτα, ήρθε το 2012 το χαράτσι της ΔΕΗ, που αντιστοιχεί σε 2,4 δις ευρώ και τώρα επιβάλλεται με τον ανανεωμένο ενιαίο φόρο ακίνητης περιουσίας που στοχεύει στα 3 δις ευρώ, την υποχρεωτική ασφάλιση των σπιτιών. Η επίθεση θα ολοκληρωθεί με την άρση του προστατευτικού πλαισίου των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας που σημαίνει την οριστική αρπαγή-περίφραξη και το ξεσπίτωμα χιλιάδων οικογενειών.
Η τακτική αυτή δεν είναι ιδιαιτερότητα της Ελλάδας αλλά εφαρμόζεται ήδη στην Ισπανία και την Ιταλία. Στην Ισπανία, το 2011, κατά μέσο όρο πετιούνταν στον δρόμο 250 οικογένειες, αριθμός που αυξήθηκε σε 525 το 2012 και συνολικά έχουν γίνει 420.000 κατασχέσεις από το 2007. Αντίστοιχα στην Ιταλία, το 2011, γίνανε 130.000 κατασχέσεις και σήμερα μία στις τριάντα οικογένειες ζει σε κατασχεμένο σπίτι.
Ειδυλλιακές μέθοδοι της λεγόμενης πρωταρχικής συσσώρευσης
Για να κατανοήσουμε την ένταση της επίθεσης στην κατοικία θα πρέπει να βγούμε από τη μυστικοποιημένη σφαίρα της κρίσης ως φυσικό φαινόμενο και «της κακιάς τρόικας που λεηλατεί την Ελλάδα». Προτείνουμε, λοιπόν, να συνδέσουμε τις παραπάνω διαδικασίες αρπαγής με την αδιάκοπη, εμμενή δίψα του κεφαλαίου να αποκόπτει τους ανθρώπους από τα μέσα παραγωγής και αναπαραγωγής, ώστε να τους εξαναγκάζει, για να επιβιώσουν, να αναζητήσουν εργασία και μάλιστα με όσο το δυνατό πιο δυσμενείς όρους. Ο λόγος είναι ότι απώτερος στόχος του κεφαλαίου δεν είναι απλώς η ταξική ληστεία των κατοικιών αλλά ο συστατικός σκοπός του κεφαλαίου είναι να παράγει αξία και υπεραξία και αυτό συμβαίνει στη διαδικασία της εργασίας. Πώς συνδέονται, όμως, τα παραπάνω;
Η ιστορία θα λέγαμε είναι αρκετά παλιά και μάλιστα επαναλαμβάνεται διαρκώς. Ήδη ο Μαρξ στα μέσα του 19ου αιώνα γράφοντας τον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου (κεφ. 24) περιγράφει την παραπάνω διαδικασία αρπάγης με τον όρο «λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση», η οποία τονίζει ότι «είναι γραμμένη στα χρονικά της ανθρωπότητας με γράμματα από αίμα και φωτιά» (Marx, 1867: 740) και αποτέλεσε τη διαδικασία γέννησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Ο Μαρξ, ισχυρίζεται ότι
«H λεηλασία των εκκλησιαστικών κτημάτων, η καταχρηστική εκποίηση των κρατικών γαιών, η κλοπή της κοινοτικής ιδιοκτησίας, η σφετεριστική μετατροπή της φεουδαρχικής ιδιοκτησίας και της ιδιοκτησίας των κλαν σε σύγχρονη ατομική ιδιοκτησία, μετατροπή που έγινε με την πιο ανελέητη τρομοκρατία, όλα αυτά ήταν ισάριθμες ειδυλλιακές μέθοδοι της πρωταρχικής συσσώρευσης» (Marx, 1867: 757).
Στις παραπάνω ειδυλλιακές μεθόδους θα πρέπει να συμπεριλάβουμε το δουλεμπόριο, την έμφυλη καταπίεση και το κυνήγι μαγισσών, το δημόσιο χρέος, τις αναδιαρθρώσεις του εκπαιδευτικού συστήματος κ.α. (Federici 2004, Linebaugh 2008, Midnight Notes 1990, Perelman 2000)
Ταυτόχρονα, η περίφραξη της γης συνοδεύτηκε κι από την περίφραξη της κοινωνικής υποκειμενικότητας, δηλαδή την καταστροφή των πρότερων κοινωνικών σχέσεων και την κατασκευή του ανθρωπολογικού τύπου του μισθωτού εργάτη. Σε αυτό το σημείο ο Μαρξ τονίζει ότι:
«O αγροτικός πληθυσμός, που με τη βία τον απαλλοτρίωσαν, τον κυνήγησαν και τον μετέτρεψαν σε αλήτες, υποτάχθηκε με τερατώδικους τρομοκρατικούς νόμους, με μαστιγώσεις, με στιγματισμούς και με βασανιστήρια σε μια πειθαρχία που απαιτεί το σύστημα της μισθωτής εργασίας» (Marx, 1867: 747, 762).
Με παρόμοιο τρόπο, ο Holloway μας λέει ότι
«Oι πράττοντες, οι άγριοι, αναγκάστηκαν από την πείνα, την καταπίεση, την εκπαίδευση, την πειθαρχία, να υιοθετήσουν συγκεκριμένες μορφές συμπεριφοράς, αναγκάστηκαν να μάθουν να εργάζονται» (Holloway, 2010: 198).
Επίσης η Federici ισχυρίζεται ότι
«Oι διωγμένοι από τη γη τους αγρότες δεν δέχτηκαν να εργαστούν έναντι μισθού. Συχνότερα γίνονταν ζητιάνοι, αλήτες ή κακοποιοί. Χρειάστηκε μια μακρά διαδικασία ώσπου να παραχθεί μια πειθαρχημένη εργατική δύναμη» (Federici, 2004: 136).
Ο Μαρξ σε όλη την ανάλυσή του δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στις βίαιες μεθόδους της λεγόμενης πρωταρχικής συσσώρευσης και της ανάδυσης του κεφαλαίου :
«Aν σύμφωνα με τον Ωζιέ, το χρήμα “γεννιέται με φυσικές κηλίδες αίματος στο ένα μάγουλο”, το κεφάλαιο γεννιέται βουτηγμένο από την κορυφή ως τα νύχια στο αίμα και στη βρωμιά και στάζοντας αίμα από όλους του πόρους […] η απαλλοτρίωση των άμεσων παραγωγών πραγματοποιείται με τον πιο αμείλικτο βανδαλισμό και με κίνητρο τα πιο άνομα, τα πιο βρωμερά και τα πιο μικρόπρεπα απεχθή πάθη» (Marx, 1867: 785, 786).
Κατ’ αυτόν τον βίαιο τρόπο, σύμφωνα με τον Μαρξ, δημιουργήθηκε η τάξη των προλετάριων που πουλούν την εργατική τους δύναμη και από την άλλη η τάξη των κεφαλαιοκρατών που κατέχουν τα μέσα παραγωγής και τα μέσα συντήρησης. Αυτοί οι δυο πόλοι – τάξεις συνιστούν τη σχέση κεφάλαιο.
Κυκλοφορία του κεφαλαίου vs κυκλοφορία των αγώνων
Στη συνέχεια ο Μαρξ, στο δεύτερο τόμο του Κεφαλαίου, μελετά αναλυτικά την κυκλοφορία του κεφαλαίου και αποδεικνύει ότι συντελείται σε τρία σταδία. Στο πρώτο στάδιο ο κεφαλαιοκράτης αγοράζει εργατική δύναμη και μέσα παραγωγής, στο δεύτερο στάδιο συντελείται η παραγωγή νέων εμπορευμάτων και στο τρίτο στάδιο γίνεται η πώληση των νέων εμπορευμάτων και παράγεται η υπεραξία. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται διαρκώς (Marx, 1893: 23).
Ωστόσο, η κυκλοφορία του κεφαλαίου δεν συμβαίνει αβίαστα αλλά συγκρούεται πάντα με τους ταξικούς και κοινωνικούς αγώνες. Από τη δεκαετία του ’70 οι αυτόνομοι μαρξιστές, ασκώντας κριτική στην πρότερη μαρξιστική φιλολογία, η οποία εστίαζε στη δύναμη του κεφαλαίου απέδειξαν ότι η κυκλοφορία του κεφαλαίου είναι επίσης η κυκλοφορία των κοινωνικών αγώνων. Σύμφωνα με τον Witherford, (2006:2)
«Κάθε κόμβος στην κυκλοφορία του κεφαλαίου είναι ένα δυναμικό σημείο σύγκρουσης όπου οι παραγόμενες υποκειμενικότητες που απαιτεί το κεφάλαιο ενδέχεται να αμφισβητήσουν τις επιταγές του. Εάν όχι όλες, τουλάχιστον πολλές από τις βλάβες στην κυκλοφορία του κεφαλαίου προκύπτουν επειδή η Εργατική Δύναμη αρνείται να παραμείνει Εργατική Δύναμη».
Μαζί με τους εργατικούς αγώνες, οι ποικίλοι αγώνες αναπαραγωγής (οικολογικοί – γυναικείοι – lgbtq – φοιτητικοί, κ.α.), ήδη από τη δεκαετία του ‘60 ανέδειξαν έναν πλούτο κινήσεων που μπορούν να μπλοκάρουν την κυκλοφορία του κεφαλαίου.
Συγκεκριμένα, η κυκλοφορία του κεφαλαίου εμποδίζεται μέσω του διαρκούς αγώνα των ανθρώπων για να επανενωθούν με τα μέσα παραγωγής και αναπαραγωγής. Εκεί είναι που διαρκώς επαναλαμβάνεται η διαδικασία της μονιμότητας της λεγόμενης πρωταρχικής συσσώρευσης ως απάντηση του κεφαλαίου, δηλαδή διαχωρίζονται οι άνθρωποι από τους πόρους παραγωγής και αναπαραγωγής και το μόνο που τους απομένει είναι η εργατική τους δύναμη, την οποία πωλούν ως εμπόρευμα στην μισθωτή σχέση εργασίας. Τι θα συνέβαινε όμως εάν δεν είχαν ανάγκη την μισθωτή σχέση εργασίας, εάν συμβεί μια απεργία, εάν ένας οικολογικός αγώνας μπλοκάρει την εξόρυξη πρώτων υλών, εάν σαμποταριστεί η κατανάλωση των εμπορευμάτων και βεβαίως εάν δεν χρειάζεται να πληρώνουμε για το κεραμίδι που έχουμε πάνω από το κεφάλι μας; Εκεί, λοιπόν, τίθεται σε κρίση η κυκλοφορία του κεφαλαίου καθώς μπλοκάρεται η παραγωγή υπεραξίας.
Η κατοικία ως κατάληψη και ως ιδιοκτησία
Αλλά ας δούμε τώρα συνοπτικά τι συμβαίνει στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Η ιδιοκτησία και η κατοικία ακολουθούν μια διαρκή διαλεκτική μεταξύ κατάληψης-αυθαιρεσιών και νομιμοποίησης-φορολόγησης-αρπαγής, η οποία εξαρτάται κάθε φορά από την έκβαση των κοινωνικών ανταγωνισμών. Συγκεκριμένα, στον μεσοπόλεμο, οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και λίγο αργότερα, στις μετεμφυλιακές δεκαετίες, οι εσωτερικοί μετανάστες, έχοντας εκτοπιστεί από τις εστίες τους και επομένως έχοντας χάσει τα σπίτια τους, καταλαμβάνουν εκτάσεις γης και χτίζουν αυθαίρετα γύρω από τους αστικούς πυρήνες των πόλεων. Έπειτα, το κράτος εξαναγκάζεται να νομιμοποιήσει τους αυθαίρετους οικισμούς, αλλά την ίδια στιγμή που αποδίδει δικαιώματα ιδιοκτησίας ξεκινάει και η ενσωμάτωση των πρώην καταληψιών. Η ιδιοκτησία, μπορούμε να πούμε, ότι ήταν το απαραίτητο καλούπι για να σμιλευτεί ο καπιταλιστικός ανθρωπολογικός τύπος του ατομικού ιδιοκτήτη απέναντι στα ισχυρά κομμουνιστικά οράματα της εποχής. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι η ρητορική της δεξιάς, στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, ήταν οτι «οι κομμουνιστές θα σας φάνε τα σπίτια» και σήμερα είναι οι ίδιοι που κατηγορούν όσες και όσους αγωνίζονται ενάντια στις εξώσεις ότι είναι υπέρμαχοι της ιδιοκτησίας.
Κρίση και κατοικία, τι συμβαίνει σήμερα
Σήμερα θα λέγαμε οτι η δήμευση της μικρής ιδιοκτησίας έχει τρεις στόχους.
Πρώτος στόχος. Η αρπαγή της μικρής ιδιοκτησίας θα έχει αρχικά ως αποτέλεσμα την κατάρρευση των τιμών ακίνητων, καθώς κανένας δεν θα έχει λεφτά για να αγοράσει. Ωστόσο, η βουτιά στις τιμές ακίνητων δεν θα συμβεί μόνο στα ημιυπόγεια της Κασσάνδρου, των Συκεών και της Νεάπολης στη Θεσσαλονίκη ή του Αγίου Παντελεήμονα και της Κυψέλης στην Αθήνα αλλά θα συμπαρασύρει και τις τιμές από τα μεγάλα φιλέτα που ανήκουν σε κράτος, στρατό, δήμους και παπάδες. Ο στόχος είναι να δημιουργηθούν οικονομίες κλίμακας, δηλαδή να βγει στο σφυρί, να ξεπουληθεί και να συγκεντρωθεί το οικιστικό απόθεμα σε μεγάλους ντόπιους και διεθνείς παίκτες, οι οποίοι θα επενδύουν απρόσκοπτα. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η γαιοπρόσοδος από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 έχει μπει στο επίκεντρο της κυκλοφορίας του κεφαλαίου. Σπεκουλαδόροι, χρηματιστές, πιστωτικά ιδρύματα, τράπεζες, μεγάλα funds επιδίδονται τις τελευταίες δυο δεκαετίες σε μια real estate κούρσα ανταγωνισμού για να κατακτήσουν επικερδή ακίνητα στις αναδυόμενες παράκτιες πόλεις της Κίνας (Σαγκάη, Χονγκ Κονγκ), στις χλιδουπόλεις του Περσικού (Αμπού Ντάμπι, Ντουμπάι) καθώς και στις πιο παραδοσιακές, βίντατζ αγορές του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης. Και αν μας φαίνονται οι παραπάνω μητροπόλεις μακρινές, πρέπει να ξέρουμε ότι τα τελευταία χρόνια οι καρχαρίες-funds ψαρεύουν τα «κόκκινα» δάνεια των μεσογειακών χωρών. Διαβλέποντας την επερχόμενη κρίση, αυτό που συμβαίνει τις τελευταίες δεκαετίες είναι η φυγή των επενδύσεων από την αμιγή σφαίρα της παραγωγής και της εργασίας στη σφαίρα της αναπαραγωγής, και κυρίως στη γη ως ασφαλές σταθερό καταφύγιο, μιας και για την επίσημη πολιτική οικονομία η «γη δεν κινείται». Σύμφωνα λοιπόν με την Παγκόσμια Τράπεζα, στο διάστημα 2007-2012, από το σύνολο των παγκόσμιων επενδύσεων κεφαλαίων λίγο πάνω από τις μισές κατευθύνονται στη γη και σε ακίνητα. (Χατζημιχάλης, 2013) Ωστόσο, στις ΗΠΑ, στις αρχές του 2008, η άρνηση αποπληρωμής των στεγαστικών δανείων, κυρίως Λατίνων, είχε ως αποτέλεσμα σεισμικές δονήσεις στην ακίνητη αγορά κατοικίας, την κατάρρευση των τραπεζών και την αφετηρία της κρίσης. H τιμωρία για τους απείθαρχους Λατίνους που αμφισβήτησαν την ακίνητη γη ήταν 4,5 εκ. εξώσεις. Συνεπώς, η εστίαση του κεφαλαίου στη γαιοκτησία αποτελεί μοχλό κοινωνικής πειθάρχησης, ώστε να ωθηθεί ταπεινωμένος ο πληθυσμός ξανά στους χώρους εργασίας. Πώς συμβαίνει όμως αυτό, περνάμε στον επόμενο στόχο.
Δεύτερος στόχος. Οι σημερινοί κάτοικοι θα πρέπει να εξαναγκαστούν να αναζητήσουν στέγη με ενοίκιο και ως εκ τούτου θα ωθηθούν στη μισθωτή εργασία χωρίς πολλές πολλές απαιτήσεις. Μάλιστα ο Μίλτον Φρίντμαν και η νεοφιλελεύθερη Σχολή του Σικάγο, ήδη από τα τέλη της ταραγμένης από κοινωνικούς αγώνες δεκαετίας του ‘60 διατύπωναν την θέση ότι το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης συνεπάγεται χαμηλό ποσοστό απασχόλησης και μειωμένη εργασιακή κινητικότητα. Όντως, σήμερα στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες το ποσοστό ιδιοκατοίκησης ξεπερνά το 80% και η απασχόληση βρίσκεται στο 50%, δηλαδή αρκούσε μέχρι πρόσφατα ο μισθός ενός ατόμου για να θρέψει δυο άτομα, καθώς υπήρχε ένα σπίτι, οι παππούδες στήριζαν και οι κοινωνικοί αγώνες της μεταπολίτευσης είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός έστω ατροφικού κράτους προνοίας, το οποίο παρείχε στοιχειωδώς δωρεάν εκπαίδευση, υγεία και ασφάλιση. Αντιθέτως, σε χώρες της βόρειας Ευρώπης η ιδιοκατοίκηση είναι κάτω του 50% και ως εκ τούτου η απασχόληση βρίσκεται στο 80%. Σήμερα λοιπόν, τόσο τα ντόπια αφεντικά όσο και η Κομισιόν και η Τρόικα, ως επιτελέσεις του κεφαλαίου, επιδιώκουν να σπάσουν το πρότερο κοινωνικό και χωρικό συμβόλαιο και τονίζουν με κάθε τρόπο, ότι για να αυξηθεί το ποσοστό απασχόλησης και επομένως η παραγωγή υπεραξίας στις χώρες του ευρωπαϊκού Nότου, θα πρέπει επειγόντως να μειωθεί το ποσοστό ιδιοκατοίκησης. Συνεπώς, πρέπει να επιταχυνθεί η αρπαγή της κατοικίας.
Τρίτος στόχος. Η αρπάγη της κατοικίας έχει επιπλέον στόχο να αποδομηθούν οι εναπομείναντες κοινοτικές σχέσεις, να καταστραφεί η κοινωνική και πολιτική σύνθεση των γειτονιών, ώστε να επιταχυνθούν οι διαδικασίες εξευγενισμού-κυριλοποίησης (gentrification) των πόλεων. Πρόκειται για τη μέθοδο πολεοδομικής πειθάρχησης, που εφαρμόζεται διαρκώς από την εποχή που ο βαρόνος Οσμάν, στα μέσα του 19ου αιώνα, κατέστρεφε τις εξεγερμένες εργατικές γειτονιές στο Παρίσι εκτοπίζοντας τους ξεσπιτωμένους προλετάριους στα προάστια και χάραζε τα διάσημα βουλεβάρτα, ώστε αφενός να ελέγχεται καλύτερα ο αστικός χώρος, αφετέρου να διευκολυνθεί η κυκλοφορία των εμπορευμάτων. Η ίδια μέθοδος, με μικρές παραλλαγές, εφαρμόστηκε στην πολεοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917, καθώς και σε όλες τις μετέπειτα πολεοδομικές αναπλάσεις. Από τις μεταπολεμικές μάχες της παράγκας και την επιβολή της αντιπαροχής μέχρι τους τρέντυ εξευγενισμούς της Πλάκας, του Γκαζιού, του Μεταξουργείου και της Πανεπιστημίου σήμερα στην Αθήνα, των κάτω και άνω Λαδάδικων και της Άνω Πόλης στη Θεσσαλονίκη, ο χώρος αποτελεί το πεδίο ενός διαρκούς κοινωνικού και ταξικού ανταγωνισμού. Ο στόχος των παραπάνω μεθόδων δεν είναι άλλος από την κανονικοποίηση των πόλεων με τη δημιουργία γκέτο διασκέδασης-κατανάλωσης-κατοικίας, το βάθεμα της εμπορευματοποίησης και την εξαγωγή υπεραξίας μέσω της αυξημένης γαιοπροσόδου.
Η κατοικία ως κομμάτι του αγώνα του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία
Σήμερα, λοιπόν, γεννιέται το ερώτημα πώς μπορούν να απαντηθούν οι επερχόμενες εξώσεις. Η απάντηση δεν μπορεί να περιοριστεί απλώς στο δικαίωμα στην κατοικία και στην απατηλή επιστροφή στο κράτος προνοίας. Για αυτό, το ουσιαστικά κρίσιμο ερώτημα είναι το εξής: Απέναντι στον ανθρωπολογικό τύπο του ξεσπιτωμένου και πειθαρχημένου εργάτη, πώς μπορούμε μέσα από κοινωνικούς αγώνες να αποσταθεροποιήσουμε την πελατειακή κουλτούρα του ιδιοκτήτη; Πώς μπορούμε να μπλοκάρουμε την κυκλοφορία του κεφαλαίου και ταυτόχρονα να θέσουμε στο επίκεντρο την ανάδυση συλλογικών μορφών κατοίκησης, περά από τα κανονικοποιημένα πρότυπα της πυρηνικής πατριαρχικής οικογένειας; Πώς μπορούμε να μετατρέψουμε τα αστικά κενά σε αστικά κοινά; Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να αναζητήσουμε τις συνδέσεις με τις εκκενώσεις των αντιεξουσιαστικών καταλήψεων, τα κυνήγια μεταναστών, τους αγώνες για τη γη και την ελευθερία και να χτίσουμε κοινότητες αγώνα που να αγωνίζονται συνολικά, με βάση το τρίπτυχο φύλο-φυλή-τάξη.
Βιβλιογραφία
Federici S., [2004], 2011. Ο Κάλιμπαν Και Η Μάγισσα: Γυναίκες, Σώμα και Πρωταρχική Συσσώρευση, (μτφρ. Γραμμένου Ι., Γυιόκα Λ., Μπίκας Π., Χασιώτης Λ.). Εκδόσεις των ξένων, Θεσσαλονίκη
Holloway J., [2010] 2011. Ρωγμές στον Καπιταλισμό (μτφρ. Χόλογουεη Α.). Σαββάλας, Αθήνα
Linebaugh P., 2008. The Magna Carta Manifesto: Liberties and Commons for All, University of California Press
Μarx K., [1867] 2009. Το Κεφάλαιο, τόμος Ι (μτφρ. Μαυρομμάτης Π.), Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή
– [1893] 2009. Το Κεφάλαιο, τόμος ΙΙ (μτφρ. Μαυρομμάτης Π.), Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή
Midnight Notes Collective, 1990. The New Enclosures, Midnight Notes is.10
Perelman M., 2000. The Invention Of Capitalism Classical Political Economy and the Secret History of Primitive Accumulation, Duke University Press- Durham & London
Witherford N.D., 2006. The Circulation of the Common. Στο http://www.fims.uwo.ca/people/faculty/dyerwitheford/Commons2006.pdf (26/09/2013)
Χατζημιχάλης Κ., 2013. Η υφαρπαγή γης και ακινήτων στην Ελλάδα των Μνημονίων. Στο http://enthemata.wordpress.com/2013/09/29/kostisx/ (25/10/2013)